De werkgever heeft een zorgplicht. Die heeft betrekking op werknemers, maar ook op derden (bezoekers, voorbijgangers, etc.). Daarnaast kan de werkgever bij ongevallen aansprakelijk worden gesteld volgens civielrecht. Bedenk je als bestuurder dat je ook persoonlijk aansprakelijk en strafbaar kan worden gesteld! Voorbeelden zijn legio. Arbeidsbeschermende wet- en regelgeving, zeker met betrekking tot het werken op hoogte, is dus een serieuze zaak.

Het algemeen wettelijk kader met betrekking tot arbeidsomstandigheden is vastgelegd in de Arbeidsomstandighedenwet; kortweg Arbowet. Deze wet is van toepassing op alle bedrijven, organisaties en instellingen die in gezagsverhouding personeel laten werken.

Passende arbeidsomstandigheden zijn belangrijke voorwaarden voor gezond en veilig werken. Medewerkers moeten hun werk kunnen doen zonder lichamelijke of geestelijke problemen op te lopen. De Arbowet geeft richting aan beleid en arbeidsomstandigheden die daaraan voldoen. Werkgever en werknemer zijn beiden verantwoordelijk voor die gezonde en veilige werkplek. De werkgever moet zorgen voor veilige en gezonde arbeidsomstandigheden. Van de werknemer wordt verwacht dat hij meewerkt aan het op een veilige manier benutten van deze omstandigheden en op een veilige manier zijn werkzaamheden verricht.

De Arbowet vormt de basis van de arbowetgeving. Hierin staan de algemene bepalingen die gelden voor alle plekken waar arbeid wordt verricht (dus ook voor verenigingen en stichtingen). De Arbowet is een kaderwet. Dat betekent dat er geen concrete regels in staan. Die zijn verder uitgewerkt in het Arbobesluit en de Arboregeling. In de Arbowet zijn de verplichtingen voor de werkgever, maar ook de verplichtingen voor de werknemer opgenomen.

In het Arbeidsomstandighedenbesluit; kortweg Arbobesluit, staan concrete regels ingedeeld naar onderwerp (bijvoorbeeld het gebruik van Persoonlijke Beschermingsmiddelen; Artikel 7 en 8). Vaak zijn het vertalingen van Europese richtlijnen (EU Guidelines). Hierin staan de regels waar zowel werkgever als werknemer zich aan moeten houden om arbeidsrisico’s tegen te gaan. Deze regels zijn verplicht.

De Arboregeling is weer een verdere uitwerking van het Arbobesluit. Het gaat hierbij om concrete voorschriften: bijvoorbeeld de taken van de deskundigen, het opstellen van de Risico Inventarisatie en Evaluatie en eisen en voorschriften met betrekking tot beeldschermwerk. Hieruit zijn de beleidsregels uit voort gekomen. Deze zijn vervallen en vervangen door branche specifieke arbocatalogi.

Arbeidsomstandigheden kunnen ook op andere plekken geregeld zijn dan in de Arbowet. Zo zijn er voor werknemers met een CAO vaak specifieke afspraken gemaakt voor hun branche, bijvoorbeeld over werktijden en ziekteregelingen. Afspraken per branche en sector zijn ook gemaakt in verschillende arboconvenanten die in de afgelopen jaren zijn opgesteld. Deze vormden de basis voor de arbocatalogi die er nu liggen. Daarnaast zijn er sociale verzekeringen voor werknemers die om uiteenlopende redenen geen loon meer ontvangen, zoals de ziektewet, de WIA en de Wet Arbeid en Zorg.

Sinds 2007 is de Arbowet vereenvoudigd. Dat betekent dat er doelvoorschriften zijn gesteld waarvan werkgevers en werknemers zelf mogen bepalen hoe ze er aan voldoen. Deze maatregelen kunnen worden vastgelegd in een arbocatalogus. Een arbocatalogus kan op branche- of bedrijfsniveau gemaakt worden. De catalogus beschrijft technieken en manieren, goede praktijken, normen en praktische handleidingen voor veilig en gezond werken.

In een arbocatalogus beschrijven werkgevers en werknemers op eigen initiatief hoe ze zullen voldoen aan doelvoorschriften van de overheid voor veilig en gezond werken. Een doelvoorschrift is een norm in de wet waaraan bedrijven zich moeten houden. Bijvoorbeeld het maximale geluidsniveau. Ook hier geldt dat men in de praktijk mag afwijken mits een zelfde beschermingsniveau is gegarandeerd ten opzichte van hetgeen in de catalogus is afgesproken. In de volgende paragrafen vind je een aantal relevante regels.

Kijk voor een overzicht met arbocatalogi op de website van het Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid.

De werkgever heeft als plicht de risico’s welke gepaard gaan met de werkzaamheden, te minimaliseren of liever volledig te elimineren. Dit moet altijd gebeuren volgens onderstaande volgorde van prioriteit:

• Bestrijding bij de bron;
• Maatregelen gericht op collectieve bescherming;
• Maatregelen gericht op individuele bescherming;
• Ter beschikking stellen van persoonlijke beschermingsmiddelen (PBM).
• We noemen dit de Arbeidshygiënische Strategie en het vormt de basis van het risicomanagement.

Deze regel geeft aan dat, voordat er met gordels gewerkt wordt, eerst vast moet staan dat andere maatregelen ontoereikend of onmogelijk zijn.

De Arbowet verplicht iedere werkgever een inventarisatie te maken van alle risico’s die horen bij de werkzaamheden en deze risico’s te evalueren; de zogenaamde Risico Inventarisatie & Evaluatie, afgekort RIE. Bij de inventarisatie worden de risico’s in kaart gebracht. De evaluatie is gericht op het wegen van de risico’s naar omvang, frequentie en effecten. De RIE wordt zo vaak bijgesteld als ervaringen, gewijzigde werkmethoden of werkomstandigheden daartoe aanleiding geven.

De RIE moet leiden tot een “Plan van Aanpak”, waarin is aangegeven met welke maatregelen het bedrijf de gesignaleerde risico’s wil minimaliseren en bij voorkeur zal elimineren. Het Plan van Aanpak moet stroken met de eerder genoemde Arbeidshygiënische strategie.

Naast een algemene (bedrijfs-) RIE dient er altijd een plaatsgebonden RIE en Plan van aanpak uitgewerkt te worden. Daarvoor worden verschillende systemen gebruikt. Veel bedrijven stellen vaste procedures op (ISO/IRATA) en maken on-site een Taak Risico Analyse (TRA), Plan van Aanpak en een Noodplan.

Als er alles aan gedaan is om de veiligheid van de werknemer te garanderen kan er altijd nog iets mis gaan. Het rest risico moet maatschappelijk aanvaardbaar zijn en vormt het vertrekpunt voor het inrichten van de Bedrijfshulpverlening en het opstellen van een noodplan.

Werknemers moeten aantoonbaar competent zijn in de uit te voeren werkzaamheden (zie ook EU Richtlijn 89/656/EEC). De geëigende weg naar competentie is opleiding en de enige manier om dat (achteraf) aan te tonen is certificatie. De werkgever is verplicht te voorzien in voorlichting en onderricht welke is gericht op het herkennen van gevaren, het nemen van maatregelen en het gebruik van PBM. In het bijzonder moet ook aandacht worden besteed aan redding. Zie ook hoofdstuk 4; eisen voor het gebruik van PBM welke voortvloeien uit Arbobesluit Artikel 7 en 8. Daarnaast moet de werkgever voorzien in deskundig toezicht op de werkvloer (toepassen van voorschriften en gebruik van PBM). We kunnen je helpen met het opstellen van een opleidingsplan.

Dit artikel stelt dat ook de werknemer een zorgplicht heeft betreffende zijn eigen veiligheid en die van derden.

Het rest risico vormt het vertrekpunt van het bedrijfsnoodplan. Werknemers die werken op hoogte moeten met het oog op de maatgevende factoren (moeilijk bereikbaar voor hulpdiensten) zelf in staat zijn adequate hulp kunnen verlenen. Werknemers dienen te beschikken over een zodanige opleiding en uitrusting dat zij de volgende taken naar behoren kunnen vervullen:

• Het uitvoeren van een extractie en/of evacuatie (redden van een collega, noodontvluchting);
• Het uitvoeren van adequate eerste hulp (minimaal BLS);
• Het bestrijden van een beginnende brand (zie RIE; in veel gevallen volstaat een blusinstructie).

Hulp nodig bij het opstellen van een bedrijfsnoodplan of reddingsplan? Daar kunnen we je bij helpen.

Deze regel omschrijft onder andere dat bij een valgevaar van meer als 2,5 meter voorzieningen voor valgevaar moeten worden toegepast. Tenzij natuurlijk uit de RIE blijkt dat de omstandigheden bij een lagere hoogte al gevaarlijk zijn (werken boven water bijvoorbeeld). Bij de keuze in voorzieningen moet de Arbeidshygiënische strategie worden gehanteerd.